Wyszukaj Klasyka. Spotkanie o Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

Pisarka, poetka, skandalistka, osobowość artystyczna międzywojennego Krakowa – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska będzie bohaterką kolejnego spotkania z cyklu „Wyszukaj Klasyka”, w którym przypominamy nieprzeciętne sylwetki uczestniczek i uczestników życia literackiego Krakowa przełomu XIX i XX wieku. O przedwcześnie zmarłej „królowej poezji polskiej”, „polskiej Sapho” opowie wybitna badaczka literatury międzywojennej Joanna Kisiel. Rozmowę poprowadzi Marcin Wilk.

Przyszła poetka urodziła się 24 listopada 1891 roku w Krakowie w rodzinie Kossaków, jako córka malarza Wojciecha i Marii z Kisielnickich, wnuczka malarza i jednego z inicjatorów powołania Muzeum Narodowego w Krakowie – Juliusza. Dom Kossaków pełen był sztuki. Wymienić niepodobna wszystkich wielkich twórców, którzy należeli do grona przyjaciół, krewnych i powinowatych.

Edukację Maria pobierała w domu. Odebrała staranne wykształcenie ogólne oraz artystyczne, znała kilka języków. Przez niedługi czas uczęszczała do Akademii Sztuk Pięknych w charakterze wolnego słuchacza.

Szybko jednak wir życia towarzyskiego i uczuciowego porwał ją w swe ramiona. Już w 1915 wstąpiła w związek małżeński z Władysławem Bzowskim, oficerem, późniejszą ofiarą hitlerowskich obozów koncentracyjnych. Małżeństwo to jednak nie było udane i zostało zakończone unieważnieniem przez sąd biskupi w marcu 1919 roku. Już od 1916 natomiast była uczuciowo związana z Janem Henrykiem Gwalbertem Pawlikowskim, taternikiem, narciarzem i poetą, z którym ślub zawarła w czerwcu 1919 roku, po długim wyczekiwaniu na wyrok sądów kościelnych. To właśnie za sprawą drugiego męża, przy jego pomocy rozpoczęła się kariera literacka Marii Pawlikowskiej. W 1922 roku zadebiutowała tomem poezji „Niebieskie migdały”, zaś w 1924 komedią obyczajową „Szofer Archibald”.

Zarówno poezja, jak i twórczość dramatyczna Marii z Kossaków od razu wzbudziła wielkie zainteresowanie. Komedie wzbudzały sensacje przede wszystkim obyczajowe, krytyka widziała w nich szlachetne nawiązania do Moliera czy Shawa, natomiast ganiła bezgraniczną współczesność i doraźność. Poezja natomiast od razu przykuła uwagę, zarówno czytelników jak i krytyków literatury. Maria Pawlikowska jeszcze w latach dwudziestych uznana została za mistrzynię poezji miłosnej. Do roku 1929 wydała siedem tomów poetyckich, niektóre z własnymi ilustracjami.

Poetka podróżowała wiele i echa całej Europy znaleźć można w jej twórczości. Podobnie i oddźwięki burzliwego życia emocjonalnego. Po zakończeniu małżeństwa z Janem Pawlikowskim w 1929 roku, wyszła za Stefana Jasnorzewskiego, oficera lotnictwa.

Największy rozgłos dramaturgiczny przyniosła Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej sztuka „Baba-Dziwo” z 1938 roku, w której satyrycznie sportretowała totalitaryzm hitlerowski. Co prawda, sztuka ta nie zawiera żadnych odniesień per se, aczkolwiek kontekst historyczno-polityczny nie pozwala czytać jej inaczej. Szczególnie uwagę zwraca optymistyczne zakończenie dramatu – upadek Baby-Dziwo i swoiste przywrócenie porządku, co czytać można jako wróżbę upadku Hitlera. Wystawienie w Krakowie w 1939 roku tej sztuki wywołało ostrą reakcję dyplomacji niemieckiej, a w efekcie zmusiło poetkę do ucieczki przez Zaleszczyki do Anglii.

Dla artystki przywykłej do życia światowego, salonowego, pełnego uroków towarzyskich, koszarowe niemal życie w Blackpool, ośrodku lotnictwa RAF, było straszliwą męką. Próbowała dostosować się do ducha czasów i pisywać wiersze o charakterze tyrtejskim, lecz bez większego powodzenia.

Po krótkiej i intensywnej chorobie nowotworowej osamotniona Maria Pawlikowska-Jasnorzewska zmarła 9 lipca 1945 roku w Manchasterze i tam została pochowana.

O tym i o wszystkim, co ważne w życiu i twórczości Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej posłuchać będzie można w Pałacu Potockich przy Rynku Głównym 20.

Bezpłatne wejściówki na widownię do pobrania za pośrednictwem strony http://kbfbilety.krakow.pl.

Marcin Wilk – dziennikarz, publicysta, kurator, badacz historii społecznej. Freelancer. Autor m.in. biografii „Tyle słońca. Anna Jantar“ (2015), „Kwiatkowska. Żarty się skończyły” (2019) oraz reportażu historycznego „Pokój z widokiem. Lato 1939” (2019). Współpracuje m.in. z miesięcznikiem „Znak“ oraz „Charaktery” i Instytutem Goethego w Krakowie. Współtwórca i przez wiele lat kurator pasma Przemysły Książki na Festiwalu Conrada. Aktywny w mediach społecznościowych jako Wyliczanka.

Joanna Kisiel – literaturoznawczyni, dr hab. nauk humanistycznych, profesor uczelni, pracuje na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Autorka książek: Retoryka i melancholia. O poezji Jana Lechonia (2001), Chwile ulotne. O poezji Ryszarda Kapuścińskiego (2009), Imiona lęku. Szkice o poetach i wierszach (2009), Tropy samotności. O doświadczeniu egzystencji w poezji (2011). Inne baśnie. Andersen – Iwaszkiewicz – Uniłowski (2021). Redaktor naczelna półrocznika naukowego „Rana. Literatura – Doświadczenie – Tożsamość”.