Conrad po godzinach: Ingeborg Bachmann i Max Frisch – związek nieuchronny i niemożliwy. Dyskusja

„Jej niezależność jest częścią jej blasku. Zazdrość jest ceną, jaką ja za to płacę, z nadwyżką. Letnią nocą, na tarasie z widokiem na Rzym, śpię z twarzą wtuloną w koc. Dzięki cierpieniu wzrasta moje czułe pożądanie. Ale kiedy jest obecna, to jest. Czy może się mylę? Czego nigdy nie było: małżeństwa jako małodusznej domowej krzątaniny. (…) Raz zrobiłem coś, czego nie powinno się robić: przeczytałem listy nie do mnie skierowane, listy od mężczyzny; mowa w nich o małżeństwie. Wstydzę się i milczę. Kiedy pytam, nie kłamie. Pisze: Jeśli się między nami coś zmieni, powiem ci to. Znowu wydaje mi się, że nie wytrzymam bez niej.” „Ingeborg nie żyje. Po raz ostatni rozmawialiśmy w 1963 roku w rzymskiej kawiarni, przed południem; słyszę, że w tym mieszkaniu, w Domu zum Langenbaum”, znalazła w zamkniętej szufladzie mój dziennik; przeczytała go i spaliła. Pod koniec niedobrze to znosiliśmy, i ja, i ona.” – tak o swoim związku z Ingeborg Bachmann pisze w powieściach „Powiedzmy, Gantenbein” (tlum. Jacek Frühling) i „Montauk” (tłum. Stanisław Kołodziejczyk) Max Frisch.

Poznali się w Paryżu w 1958 roku podczas premiery jego sztuki Biedermann i podpalacze. Frisch wcześniej zachwycił się słuchowiskiem Bachmann „Dobry Bóg z Manhattanu” i napisał jej o tym, nawiązując znajomość, która przerodziła się w intymną relację. Wzajemna fascynacja dwójki wybitnych literackich osobowości nie przełożyła się, niestety, na harmonijne współżycie. Bachmann chroniła swoją prywatność, Frisch przeciwnie – liczył na „literacki materiał”. ona nawiązywała i pielęgnowała liczne znajomości i przyjaźnie, on był chorobliwie zazdrosny. Ślady ich związku można odnaleźć w twórczości obojga. Frisch sportretował Bachmann we wspomnianych wyżej książkach. „Malina”, autobiograficzna proza austriackiej poetki, nie jest co prawda bezpośrednią odpowiedzią na książkę Frischa „Powiedzmy, Gantenbein”, ale można w niej znaleźć wiele wątków nawiązujących do ich relacji. Podobnie jak w wydanych pod tytułem „Male oscuro” szkicach, które oddają stan psychiczny autorki po rozstaniu z Frischem w 1962 roku.

Po tę m.in. książkę sięgnęła Margarethe von Trotta, planując realizację swojego filmu „Ingeborg Bachmann – podróż na pustynię”. Reżyserka opowiada w nim nie tylko o uczuciowej relacji dwojga pisarzy, ale też o wyprawie Ingeboorg do Egiptu w towarzystwie Adolfa Opla, austriackiego pisarza i dziennikarza, która miała być remedium na ból rozstania. Literackie ślady tej podróży znalazły się zarówno w twórczości Bachmann, w nieukończonej książce „Przypadek F.” (tłum. Krzysztof Jachimczak), jak i w wydanym w 2001 roku wspomnieniu Opla „Wo mir das Lachen zurückgekommen ist …”. Auf Reisen mit Ingeborg Bachmann („Gdzie powrócił mi uśmiech”. W podróży z Ingeborg Bachmann).Zapraszamy na dyskusję wokół filmu von Trotty i tematów, które podejmuje: jakie były powody, dla których każde z nich weszło w ten związek, bo choć wydają się skrajnie różne, a wręcz sprzeczne, to oboje postanowili zaryzykować, mimo, że zdawali sobie sprawę z trudności, które mogą się pojawić w przyszłości? Jaka była dynamika tej relacji, jak ona przebiegała i jak w tym w czasie rozwijały się ich kariery literackie oraz jak zawiązywali inne znajomości? I wreszcie – jaki wpływ na ich twórczość miał ten związek?

DYSKUSJA ODBYWA SIE W RAMACH CYKLU „CONRAD PO GODZINACH”

MONIKA GROMALA – literaturoznawczyni, absolwentka IBL PAN. Badaczka twórczości Paula Celana i tekstów kultury odpowiadających na doświadczenie Zagłady. Autorka książki Resuscytacje Celana. Strategia widmontologiczna (Wyd. Austeria, Kraków 2018) i tomu poetyckiego matka jest (Wyd. WBPiCAK 2021). Obecnie pracuje nad monografią: Domokrążcy. Celan-Bachmann-Jelinek. Mieszka w Wiedniu.

GRZEGORZ JANKOWICZ (ur. 1978) – aktywista literacki, filozof literatury, eseista, redaktor, wydawca, krytyk i tłumacz. Doktor nauk humanistycznych. Dyrektor programowy Festiwalu Conrada. Redaktor działu kultury „Tygodnika Powszechnego”. Dyrektor programów literackich Fundacji Tygodnika Powszechnego. Wykładowca Szkoły Filmowej w Łodzi. Opublikował m.in.: „Po co jest sztuka? Rozmowy z pisarzam” i (Kraków 2013), „Cmono. Rozmowy z pisarzami” (Kraków 2013), „Gombrowicz – Loading. Esej o formie życia” (Wrocław 2014), „Uchodźcy z ziemi Ulro. Eseje” (2015). Pod jego redakcją ukazał się tom „Opowieść o dwóch miastach. Wrocław i Kraków” (Kraków 2015), prezentacja Wrocławia i Krakowa jako miast literatury. Wspólnie z Anną Kałużą przygotował tomy: „Pracownia Poetycka Silesius. Rok 1: Foks, Sosnowski” (Wrocław 2015) oraz „Pracownia Poetycka Silesius. Rok 2: Matywiecki, Pasewicz, Pietrek” (Wrocław 2016). Z Zofią Król zredagował książkę „Wolne słowa. Zestaw do ćwiczeń indywidualnych i zbiorowych” (Gdańsk 2016). Z Alberto Manguelem napisał książkę „Małe języki, wielkie literatury. Small Languages, Big Literature” (Gdańsk 2017). Niedawo ukazały sie dwie jego książki: „Blizny. Eseje” (Wrocław 2019) oraz „Życie w kuli. Parmigianino, Ashbery i sztuka przemiany” (Kraków 2020). Pomysłodawca i współprowadzący akcji społecznej Lekcje Czytania organizowanej przez „Tygodnik Powszechny”, w ramach której prowadzi warsztaty czytelnicze z młodzieżą, seniorami oraz osadzonymi. Mieszka w Krakowie.